Türkiye’de 2010 anayasa değişiklikleri ile hukuk sistemine dahil edilen bireysel başvuru hakkı, vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini korumada en üst düzey mekanizmalardan biridir. 2025 yılı itibarıyla bireysel başvuru, özellikle adil yargılanma hakkı, mülkiyet hakkı ve ifade özgürlüğü gibi konularda kritik bir başvuru yolu olmaya devam etmektedir.
Bu yazıda, bireysel başvuru mekanizmasının işleyişini, başvuru sürecini ve dikkat edilmesi gereken önemli noktaları detaylı bir şekilde ele alıyoruz.
Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru Nedir?
Bireysel başvuru, temel hak ve özgürlükleri ihlal edilen kişilerin, iç hukuk yollarını tükettikten sonra Anayasa Mahkemesi’ne başvurarak haklarını arayabildiği bir mekanizmadır. Bu hak, 1982 Anayasası’nın 148. maddesi ile düzenlenmiştir ve 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.
Kimler Başvurabilir?
- Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları,
- Türkiye’de bulunan yabancılar (uluslararası sözleşmelere bağlı olarak),
- Kamu tüzel kişiliği olmayan özel tüzel kişiler.
Bireysel Başvuru Kapsamında Hangi Haklar Korunur?
Anayasa Mahkemesi, bireysel başvurular yoluyla temel hak ve özgürlükleri korur. Bu haklar, Anayasa’da ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’nde güvence altına alınmıştır. Başvurular genellikle şu haklarla ilgilidir:
- Adil yargılanma hakkı (Anayasa Madde 36),
- Özel hayatın gizliliği (Madde 20),
- İfade özgürlüğü (Madde 26),
- Mülkiyet hakkı (Madde 35),
- Din ve vicdan özgürlüğü (Madde 24),
- Etkili başvuru hakkı (Madde 40).
2025 Yılında Bireysel Başvuru Sürecinde Öne Çıkan Değişiklikler
1. Elektronik Başvuru Zorunluluğu
2025 itibarıyla bireysel başvuruların UYAP sistemi üzerinden elektronik ortamda yapılması zorunlu hale getirilmiştir. Bu düzenleme:
- Başvuru süreçlerini hızlandırmayı,
- Belgelerin dijital ortamda güvenle saklanmasını amaçlamaktadır.
2. Zaman Aşımı Sürelerinde Netleştirme
Bireysel başvurular, hak ihlalinin öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün içinde yapılmalıdır. Ancak 2025 düzenlemeleri, bu sürenin netleştirilmesini ve sürenin kaçırılması durumunda başvurunun reddedileceğini açıkça belirtmiştir.
3. Başvuru Ücreti ve İstisnalar
- Başvuru ücreti 2025 yılında 500 TL olarak belirlenmiştir. Bu ücret, dar gelirli bireyler için adli yardım kapsamında istisna tutulabilir.
4. Ön İnceleme Süreçleri
Anayasa Mahkemesi, başvuruların ön incelemesini artık daha sıkı şekilde yapmaktadır. Ön inceleme aşamasında şu kriterler gözetilir:
- Başvurunun iç hukuk yolları tüketildikten sonra yapılmış olması,
- Açıkça dayanaktan yoksun olmaması.
Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru Süreci
1. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi
Anayasa Mahkemesi, yalnızca iç hukuk yolları tüketilmiş olan başvuruları kabul eder. Bunun anlamı:
- Sulh ceza, asliye hukuk veya idare mahkemesi gibi yetkili mahkemelerde davanızı sonuna kadar takip etmelisiniz.
- Temyiz veya itiraz süreçlerinin tamamlanmış olması gereklidir.
2. Başvuru Şartları
Başvuruda bulunmak için şu şartları sağlamalısınız:
- İhlal, temel hak ve özgürlüklerden biriyle ilgili olmalıdır.
- Başvurunun dayanağı açık ve somut delillerle desteklenmelidir.
3. Başvuru Süresi
Hak ihlalinin öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün içinde başvuru yapılmalıdır. Bu süre kaçırıldığında başvuru reddedilir.
4. Değerlendirme Süreci
- Ön İnceleme: Başvurunun kabul edilebilirliği değerlendirilir.
- Esasa İlişkin İnceleme: Hak ihlalinin mevcut olup olmadığı karara bağlanır.
- Karar: Mahkeme, ihlal tespit ederse tazminata veya başka bir yolla ihlalin giderilmesine karar verir.
Bireysel Başvuruda Sıkça Yapılan Hatalar
1. İç Hukuk Yollarını Tüketmeden Başvuru
Başvurunun en yaygın reddedilme sebebi, iç hukuk yollarının tüketilmemiş olmasıdır.
2. Süreyi Kaçırmak
30 günlük başvuru süresine dikkat edilmelidir. Süre aşımı nedeniyle başvurular reddedilmektedir.
3. Eksik veya Yanlış Belgeler
Başvuru sırasında sunulan belgelerin eksiksiz ve doğru olması, sürecin hızlı ilerlemesi için kritiktir.
Bireysel Başvurunun Avantajları
- Hakların Korunması:
Bireysel başvuru, temel hak ihlallerinin giderilmesinde etkili bir yöntemdir. - Tazminat İmkanı:
Hak ihlali tespit edilirse maddi ve manevi tazminat kararı alınabilir. - Uluslararası Başvuru Öncesi Zorunluluk:
Anayasa Mahkemesi’ne başvuru yapmadan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvurulamaz.
Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru İçin Öneriler
- Profesyonel Hukuki Destek Alın:
Başvuru sürecinde bir avukattan destek almak, başvurunuzun reddedilme riskini azaltır. - Belgelerinizi Eksiksiz Hazırlayın:
Hak ihlalini destekleyen tüm belgeleri sunarak başvurunuzu güçlendirin. - UYAP Sistemi Kullanımına Hakim Olun:
Elektronik başvuru sistemini doğru kullanarak süreci hızlandırabilirsiniz.
2025 yılında Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru, temel hak ve özgürlüklerin korunmasında önemli bir mekanizma olmaya devam etmektedir. Yeni düzenlemeler, başvuru süreçlerini daha hızlı ve etkili hale getirmiştir. Ancak, sürecin hukuki ve teknik detaylarını bilmek, başvurunuzun kabul edilme olasılığını artırır.
Haklarınızın korunması için bireysel başvuru yaparken dikkatli olunmalı ve gerektiğinde uzman bir hukukçudan destek alınmalıdır.